Milovan Pisarri, direktor CPI-a, smatra da bi neki dobri primeri, poput kreativnih protesta, mogli biti pokrenuti i danas.

Sećanja na devedesete

Na prvom javnom razgovoru govorilo se o “otporu”, ali ne o istoimenoj studentskoj i političkoj organizaciji iz devedesetih, već o svim vrstama otpora protiv sistema i nacionalističke-ratne politike koja je vođena, otpora koji se odvijao na ulici, u bioskopima, na koncertima, izložbama, javnim raspravama, ali i u svakodnevnom životu svih onih koji su sanjali slobodarskim snom. 

Govorili su istoričar i saradnik Centra za primenjenu istoriju iz Kraljeva Vojkan Trifunović, aktivistkinja Centra za ženske studija Ana Krstić i programska koordinatorka CPI-a Marijana Stojčić. Razgovor je moderirala Slobodanka Dekić, iz Centra za primenjenu istoriju.

Pričalo se o sećanjima na devedesete, razdvajanju onoga što je doživljeno, kao i toga što je nastalo u naknadnim pokušajima razumevanja šta se zaista dogodilo u toj deceniji.

Za neke je prva asocijacija, kada se na trenutak vrate u devedesete, “užasna klaustrofobija”, pa tako Marijana Stojčić kaže da joj je osećaj “skučenosti” i “sveta koji se ruši” toliko urezan u sećanje, da je obuzeo i na samu pomen potencijalnog uvođenja sankcija Srbiji prošle godine, zbog održavanja bliskih veza sa Rusijom nakon početka rata u Ukrajini. Pored turobnosti, ipak, seća se vere da “otpor ima smisla”, koje danas više nema.

Istoričar Vojkan Trifunović uglavnom se seća otpora, za koji kaže da je bio izuzetno “živ”. Seća se muzike, kraljevačke punk scene, klinaca koji su ratnih 90ih išli da sviraju u Hrvatsku i Sloveniju i delili letke protiv režima. Kako kaže, to su vidjeli kao neku vrstu “kontre nacionalističkom ludilu”. Osnivali su komune i kolektive, povezivali se sa istomišljenicima u Srbiji i celoj bivšoj Jugoslaviji, parirali nacionalistički nastrojenim Skinsima. O njima je i knjigu napisao - “Kraljevačka punk hronika”.

Sa druge strane, aktivistkinja Centra za ženske studije Ana Krstić ne seća se nužno samog otpora devedesetih, jer je bila isuviše mlada da u njemu učestvuje, ali pamti dobro kolone raseljenih lica na putu ka prihvatnim kolektivnim centrima. Ta ideja o devedesetima, uticala je, kako objašnjava, dominantno na nju da krene da se bavi aktivizmom, što je kulminirano radom u Centru za ženske studije, osnovanim 1992. godine, sa bogatom feminističkom, anti-ratnom i anti-nacionalističkom istorijom. 

Povest(i) otpora

Na otvaranju festivala predstavljena je grafička novela o povesti otpora, nastala kao svojevrsna distopijska obrada zapisa i sećanja partizanke i antiratne aktivistkinje u devedesetim Nede Božinović. Izdavač je Centar za primenjenu istoriju, a novelu si uredile Marijana Stojčić iz CIP-a i Nađa Bobičić, aktivistkinja Centra za ženske studije iz Beograda.

Strip “Povest(i) otpora” sagledava otpor sistemu kroz feminizam, anti-fašizam i anti-nacionalizam Nede Božinović, kroz tri vremenske celine: prošlost, sadašnjost (vreme sećanja Nede Božinović) i budućnost. Njen celi život je neka vrsta otpora: počinje u selu kod Dubrovnika, potom u Gimnaziji u Kotoru gde se školovala i prvi put došla u kontakt sa komunističkom literaturom, te se nastavlja tokom studija u Beogradu. Završila je Pravni fakultet, bila članica Omladinskog pokreta, a što je još važnije i Ženske sekcije - koja je imala važnu ulogu u pripremi žena za priključivanje narodnooslobodilačkoj borbi.

U partizane je stupila vrlo brzo, učestvovala u borbama Treće krajiške proleterske brigade, a iz rata izašla sa činom majora Narodno-oslobodilačke vojske. Kako su je opisali učesnici javne rasprave, ona je “deo čitave jedne plejade zena koje su verovale u drugačije”. Ratni put Neda Božinovć završila je 1945. godine, političku karijeru (bila je i poslanica u Saveznoj skupštini) negde krajem sedamdesetih, da bi osamdesetih krenula da radi na jačanju feminističkog pokreta u Srbiji i ponovnoj aktivnijoj borbi za ženska prava. 

Radnja stripa počinje u tom njenom poznom periodu rada, devedesetim, opsadom Dubrovnika, razaranjem Vukovara, koje ona posmatra postavljajući sebi pitanje da li je njen celoživontni otpor imao ikakvog smisla. Ipak, dosljednost iza principa solidarnosti i jednakosti ubacuju je još jednom u vrtlog otpora, ovoga puta kroz anti-ratni aktivizam. 

Priča o Nedi Božinović priča je o istoriji otpora “koji postoji svo vreme, o borbi koja nikada ne prestaje”.

Otpor danas

Na pitanje šta je otpor danas, nije lako dati jasan odgovor. Činjenica je da ga nema u onoj meri u kojoj je postojao devedesetih, da nije toliko sveobuhvatan, ali da u poslednje vreme pokazuje tendenciju za bujanjem.

Ana Krstić smatra da, ako posmatramo otpor kao “organizovanu, kontinuiranu borbu protiv sistema”, protiv “kapitalizma”, da onda većeg otpora nema. Kako kaže, “prosto nije istorijski momenat”, “očigledno da nije još uvek toliko loše kao devedesetih”. 

Vojkan Trifunović misli da otpor postoji, doduše u manjoj meri, ali da se dešava na ulicama u vidu protesta, da se sada i poljoprivrednici okupljaju, da se širi front. Sa druge strane, objašnjava da jedan deo prostora “zjapi prazan” - kaže, fale studenti.

Sa druge strane, Marijana Stojčić dodaje da je “pre pričanja o metodu, potrebno prisetiti se vizije društva kakvo mi želimo da postignemo”. Vraća se na Nedu da bi ukazala na momenat d se “feminističke borbe uvezuju i povezuju sa drugim pokretima”. Smatra da današnji otpor mora biti mnogo šira borba, sa zahtevima za drugačijim sistemom, uperenih protiv nacionalizma i “brutalnog neoliberalnog ekonomskog modela”.

Trenutni protesti, protiv nasilja, poljoprivrednici, doktori, sve je to povezivanje različitih otpora. Protesti su jedini način da se bes artikuliše, jer je sistem zatvorio sve ostale kanale.

Ovogodišnji Festival javne istorije u Srbiji organizuje se uz podršku Nacionalne zadužbine za demokratiju (National Endowment for Democracy), Rekonstrukcije Ženski fond i Fondacije Hajnrih Bel.

Tekst: Filip Mirilović

Fotografije: Milena Arsenić