Tema mapiranja

Upadljivo odsutno: Begejci i Stajićevo - mesta (ne)sećanja u Zrenjaninu

Istraživački tim

Tatjana Tabački, Tanja Graovac, Vladimir Tot

 Skaska, Zrenjanin

 

 

                Kao i u mnogim drugim sferama, kultura sećanja jeste odraz trenutne političke i geopolitičke opredeljenosti elita na vlasti. Uvidom u spisak spomenika podignutih nakon 90-tih godina u Zrenjaninu, jasna je tendencija da prioritet imaju spomenici koji obeležavaju period ili ličnosti koje su odnose na I svetski rat. Ako čitamo istorijske udžbenike za osnovnu i srednju školu, uvidećemo da je situacija potpuno ista. Akcentuje se I svetski rat, brojna stradanja tokom rata, detaljno se obrađuju istaknuti učesnici i poznate bitke, što samo po sebi nije loše. Međutim, može se primetiti maliciozna nota i nipodaštavanje značaja II svetskog rata, posebno partizanskog pokreta. Argument za takvu tvrdnju je i činjenica da je podignut samo jedan spomenik  od 1990. do danas, posvećen oslobađanju grada od okupatora, 1944. godine. Čak i površna analiza spomeničke baštine ukazuje na jasan kontinuitet koji se želi uspostaviti sa stradanjem i herojstvom iz I svetskog rata, zanemarivanje kompleksnosti II svetskog rata, a posebno minimiziranje značaja antifašističke, partizanske borbe i gotovo potpuno odsustvo elemenata koji se tiču 90-ih godina. Tako među spomenicima i obeleženim mestima nema ni pomena na stradanja civila iz tih godina, a na veoma generalan način se tematizuje i učešće Srbije u ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

 

Mapa spomenika podignutih nakon devedesetih godina u Zrenjaninu, dostupna na: https://uploads.knightlab.com/storymapjs/a0b70bf6cf1eb71d6da662a070b73425/proba-1/index.html

 

 

O Begejcima i Stajićevu, ili o upadljivom odsustvu

 

Za mene je postojanje logora, posebno u Stajićevu vrlo privatna priča. U njoj sam bila nemi posmatrač, ali je na mene ostavila ogroman utisak i umnogome definisala moje životne stavove. Te 1990. imala sam 10 godina. Moj otac je ceo radni vek proveo u Osijeku, a često je vodio mene i sestru. Grad Osijek je moj sinonim za detinjstvo. Te godine, nismo otišle. Otac je bio zabrinut, atmosfera užasno teška, mediji su izveštavali o mogućem raspadu Jugoslavije. Vukovar je pao... Ubrzo nakon toga, usledio je telefonski poziv. Biserka Arambašić, očeva koleginica iz Hrvatske, uplakanim glasom molila je za pomoć. Njen bratanac je bio zarobljen u Stajićevu. Te noći niko nije spavao. Kao i svaki adolescent, bila sam za to da odmah svi krenemo za Stajićevo, besnela sam, plakala. Sledećeg dana, otac je razgovarao sa policajcem koga je poznavao ne bi li došao do bilo kakvog saznanja o ljudima u logoru. Rečeno mu je da tako nešto nikada više ne pita, jer će ga „pojesti mrak“. Život se nastavio.

Đorđe Vojnović, tatin drug iz razreda, 1996. za Slobodnu Evropu  prvi izveštava o logorima.

Dvadeset pet godina kasnije, istražujući logore u Srbiji, primila me je ista ta Biserka Arambašić, popile smo kafu, pojele kolače, uputila nas je i povezala sa sudijom za ratne zločine u Osjeku. Sudija Rožac nas je kasnije povezao sa zatvorenikom u logoru i haškim svedokom Mladenom Lončarem. Osetila sam užasan stid. Te 1990. sam poslednji put bila dete.

 

Tatjana Tabački

 

Upadljiva odsutnost iz kolektivnog sećanja i najočigledniji vid poricanja da su se neke stvari desile, da postoje lokacije na kojima se to dešavalo i zid ćutanja o tome šta se dešavalo devedesetih godina, vezano je za postojanje logora na teriritoriji Srbije. Prema navodima Fonda za humanitarno pravo koji se oslanjaju na nalaze Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), od septembra 1991. godine do avgusta 1992. godine na teritoriji Srbije Jugoslovenske narodne armije (JNA) je oformila više logora za Hrvate/ice: u Stajićevu kod Zrenjanina, u kasarni JNA u Zrenjaninu, u Begejcima kod Žitišta, u Kazneno-popravnom zavodu u Sremskoj Mitrovici, u vojnom zatvoru u Šidu, u Kazneno-popravnom zavodu i Vojnom zatvoru u Nišu, Aleksincu, kao i u Vojno-istražnom zatvoru u Beogradu i u podzemnim objektima Instituta za bezbednost na Banjici (Beograd).[1] Kroz ove logore je ukupno prošlo oko 7000 ljudi, među kojima je bilo dosta i žena, dece i strarih.[2] U septembru 1991. naredbu za formiranje logora pripremila je pravna uprava Ministarstva odbrane, odnosno njegovo odeljenje za propise, a potpisao ju je načelnik Generalštaba JNA, general Veljko Kadijević. U naredbi, formiranje i organizaciju rada logora, ispitivanje zarobljenika i sve drugo u vezi s ishranom, zaštitom, otpuštanjem zarobljenih, stavljeno je pod nadležnost Uprave za bezbednost JNA na čijem je čelu general Aleksandar Vasiljević, i timova koji se formiraju sa zadatkom da se staraju o odabiru komandanata logora, broju pomoćnika i odabiru čuvara.[3]

Ono što prethodi otvaranju logora za Hrvate/ice je početak otvorenog rata 1991. godine u koji prerastaju ranije čarke i incidenti. Dok je ogromna medijska mašinerija pod kontrolom režima potpuno stavljena u funkciju političke propagande i raspirivanja straha i mržnje[4], u julu i avgustu 1991. počinju masovne mobilizacije građana za rat u Hrvatskoj. Leto 1991. označava i kraj prve faze učešća JNA u sukobu u Hrvatskoj u kojoj se ona predstavljala kao neutralna i njeno otvoreno stavljanje na stranu rukovodstva Srbije i tzv. krnjeg Predsedništva SFRJ u cilju zauzimanja i povezivanja teritorija na kojima su Srbi bili većina. U leto 1991. godine doneta su i uputstva i uredbe o upisu i prijemu dobrovoljaca u Teritorijalne odbrane (TO) Republike Srbije i u JNA. Dejstvo snaga JNA nastavlja se granatiranjem hrvatskih gradova, ali i napadima na mesta sa hrvatskim stanovništvom koji se sprovode zajedno sa TO Srpske autonomne oblasti (SAO) Krajine (kasnije Republika Srpska Krajina, RSK), MUP-om SAO Krajine (kasnije RSK), dobrovoljačkim jedinicama iz Srbije, policijskim jedinicama pod kontrolom Resora državne bezbednosti (RDB) Srbije i jedinicama sastavljenim od lokalnog stanovništva.[5] Masivni napad na Vukovar počinje 25. avgusta 1991. godine koji prerasta u opsadu grada, trajaće do 18. novembra 1991. godine uz upotrebu teškog artiljerijskog naoružanja i neselektivno granatiranje grada, uključujući škole, obdaništa, javne i poslovne objekte, kao i puteve i sisteme snabdevanja strujom i vodom.[6] Do ulaska JNA, grad će biti potpuno srušen. Stotine ljudi je izgubilo živote, a hiljade su raseljene i prognane. Dr Branko Kostić, poslednji predsednik krnjeg Predsedništva Jugoslavije dodelio je osamdeset ordena za hrabrost takozvanim oslobodiocima Vukovara. Tada je rekao: „Uvjeren sam da ćete i ubuduće svoje zadatke izvršavati časno i uspješno, na dobrobit naroda na ovim prostorima“.[7]

Dva od (kako su zvanično nazivani) „sabirnih centara“ koji su postojali u Srbiji, bila su u neposrednoj blizini Zrenjanina - u Begejcima i Stajićevu. Logor u Begejcima (današnjem Toraku) postojao je od 1. oktobra 1991. do 21. novembra 1991. godine. U njega su smeštani Hrvati/ce s područja sadašnje Republike Hrvatske (šire područje Osijeka, Vukovara i Vinkovaca) i i Vojvodine. Onaj u Stajićevu u koji su dovođeni zatvorenici/ce nakon osvajanja Vukovara, formiran je 18. novembra 1991. i funkcioniše do 22. decembra 1991. godine kada je većina zatočenih prebačena u Kazneno-popravni zavod u Sremskoj Mitrovici. Ono što je zajednička karakteristika ne samo ovih logora, već svih koji su postojali na teritoriji Srbije[8] su ne samo teški uslovi života zatočenika/ca koje je odlikovala tortura i nasilje, ponižavajuće postupanje, manjak hrane, odustvo elementarnih higijenskih uslova, već i tišina koja ih po pravilu, prati u lokalnoj sredini. Termin „sabirni centri“ koji se zvanično upotrebljava(o), potpukovnik pravne službe JNA u penziji, Lakić Đorović, odlučno odbacuje kao deo strategije poricanja i prikrivanja:

 

Ako su sabirni centri, zašto nisu formirani bliže granici, pošto su takvi objekti privremeni? Termin sabirni centar je namerno izabran da bi se prikrio zločin. To su klasični logori, koje ima u vidu Ženevska konvencija o ratnim zarobljenicima, a termin logor upućuje na kršenje te konvencije.[9]

 

Begejci

 

Begejci (današnji Torak), selo u opštini Žitište, Srednjobanatski okrug, nalazi se na levoj obali reke Begej, na raskrsnici puteva koji vode od Zrenjanina do Temišvara u Rumuniji. U Torku živi 2291 stanovnik/ca. Većina meštana/ki je rumunske nacionalnosti, a slede Srbi/kinje, Mađari/ce i Romi/kinje. U jednom trenutku selo menja naziv u Torak, po svedočenjima meštana, zbog toga što je naziv Begejci postao sinonim za postojanje logora za Hrvate. U Begejcima je 1. oktobra 1991. godine u tamošnjem Lovačkom domu, na izlazu iz sela, otvoren logor za Hrvate/ice s područja sadašnje Republike Hrvatske (šire područje Osijeka, Vukovara i Vinkovaca) i Vojvodine. Logor je postojao je od 1. oktobra 1991. do 21. novembra 1991. godine. U njega su smeštani Hrvati/ce s područja sadašnje Republike Hrvatske (šire područje Osijeka, Vukovara i Vinkovaca) i Vojvodine. Kroz logor Begejci koji je bio u u zoni odgovornosti Prve vojne oblasti, prošlo je oko 600 zatočenika/ca.[10] Među njima je po svedočenju Mande Patko, bilo i  žena.[11]

 

 

Lovački dom Begejci (Lična kolekcija novinara Slobodne Evrope Đorđa Vojnovića)

 

 

U tekstu „Divlji gosti pitome ravnice“ lokalnog lista Zrenjanin, može se naći i informacija da je naredbom Komande Prve vojne oblasti u Begejcima formiran sabirni centar za zarobljenike, pripadnike hrvatskih vojnih snaga.[12] Komandant centra, potpukovnik Nikola Petrović, za Zrenjanin kaže da je saradnja Centra i Opštine Žitište na visokom nivou.

 

 

 

List Zrenjanin, 18. oktobar 1991. godine

 

 

Radio Slobodna Evropa je 2002. godine, emitovala svedočenje Đorđa Kitareskua, koji je bio svedok postojanja logora u Begejcima. U septembra 1991. godine, pripadnici Vojne policije došli su po njega i tražili da im pokaže gde se nalazi trafo stanica. Za dve nedelje, vojska je uredila prostor lovačkog društva i ogradila ga bodljikavom žicom. U to vreme Đorđe Kitaresku je bio sekretar lovačkog društva „Fazan“. Iako je bio civil, imao je nesmetani pristup logoru, zahvaljujući činjenici da je, po prirodi posla, dobro poznavao teren oko logora. Propusnicu za ulazak u logor, Kitareskuu, potpisao je potpukovnik Nikola Petrović, tadašnji komandant logora. Ulazio je bezbroj puta u logor, noću i danju i gledao je kako čuvari vode zarobljenike na doručak dok su im glave bile pognute. Potvrđuje i nasilje nad zarobljenicima/cama pri ispitivanju. Po njegovim navodima, četrdesetak rezervista je čuvalo zarobljenike. Izdvaja čuvara sa nadimkom Šeki, za koga tvrdi da je tukao zarobljenike i time se hvalio. Kitaresku još navodi da je zgrada štale, odnosno zgrada logora, srušena u avgustu 1992. godine, po naređenju potpukovnika Nikole Petrovića. Preostali materijal od rušenja logora, korišćen je za izgradnju crkve u banatskom selu Višnjićevo u opštini Žitište.

 

 

Grupa zatvorenica u logoru u Begejcima, u novembru 1991. Izvor: MKSJ

 

 

 

Manda Patko je jedna od osoba koje su, nakon zarobljavanja 8. novembra 1991. u Vukovaru i boravka u privremenom logoru u hangarima „Veleprometa”, 10. novembra prebačene u logor u Begejce. O svom dolasku i uslovima u logor, Manda priča:

 

Muškarci su otišli prvi na popis unutra, mi smo žene ostale, jer su bila dva dvorišta ograđena sa bodljikavom žicom, mi smo žene ostale tu u tom drugom dvorištu da bi oni prvo muškarce popisali ali mi vjerujemo da su oni prije muškarce uveli unutra, jer su oni njiih na ulazu, kako su ih zapisivali tako su ih tukli. [..]

 

… I negde devetnaestog mislim da su dovezli ove Borovčane. Oni su oko 5 sati njih dovezli, mi smo svi morali ležati dole i pokriti se sa tim dekama po glavi da ne vidimo šta oni rade sa ovima kad oni ulaze unutra. Medutim dugo smo ležali, tražili smo da moramo ići vršiti nuždu, dobili smo dozvolu i svojim očima sam vidjela trojicu rezervista koji su se uhvatili, zagrlili su se, jedan je s jedne strane tukao ove koje su dovezli, drugi je s druge strane, a treći bi se odupro i sa čizmama obadvjema ovako u prsa tukli ove što su ih dovezli tako da su ovi padali dole. Onda bi se još s njima ismijavali “diži se, šta ti je, jesi se možda spotakao o nečega, pa si pao”. [..]

 

… U logoru je bilo grozno. Ja nisam hvala Bogu ni silovana, nisam dobila ni batina osim onoga u Vukovaru sa puškom ali su nas jako provocirali, bili smo nas 37 žena sa preko 500 muškaraca unutra. Po noći su nam dolazili ti rezervisti koji su nas čuvali, morali smo se ustajati, pjevati himnu, brojali su nas, morao je svako znati svoj broj, onaj ko ne bi pjevao himnu onda su njih četvorica šetali između redova, u četiri reda smo ležali i gledali bi. Ko bi pjevao dobro, ko ne bi pjevao taj bi dobio ili čizmom ili šakom ili sa koljenom u stomak i tako da... Hrana nije bila nikakva, ljude su izvodili najviše preko dana, ove mlade koji su bili u logoru, izvukli bi ih iz hangara, samo “ti, ti i ti van”. Kad bi oni izašli jauci su se čuli samo, a kad bi ulazili unutra neki su išli četvoronoške, obično su išli svi pogureni i izudarani i plavi.

 

 

Torture i ponižavanja se seća i dr Mladen Lončar, Hrvat iz Iloka, koji je u jesen 1991. godine živeo u Novom Sadu gde je bio na specijalizaciji na neuropsihijatriji Pokrajinske bolnice. Nakon hapšenja i višednevnih ispitivanja, početkom novembra je prebačen u Begejce. U svom svedočenju pred MKSJ u Hagu u postupku protiv Gorana Hadžića navodi da je osim svakodnevnih maltreriranja, na poziv pukovnika Miroslava Živanovića, odveden u komandnu zgradu, gde je na podu ležao Brajer, nije disao, niti je imao puls. Pokušao je da ga reanimira i tom prilikom shvatio da su mu sva rebra polomljena, jer nije bilo nikakvog otpora grudnog koša i telo mu je bilo prepuno hematoma. U istom svedočenju na suđenju Goranu Hadžiću, dr Mladen Lončar navodi i da su žene zarobljene u Begejcima odvođene na duga ispitivanja, popodne, uveče, a ponekad su ostajale cele noći. Navodi i da je u kasnijem radu sa žrtvama silovanja, saznao da su te žene odvođene i silovane u barakama gde su bili stražari, a da su neke odvođene u zrenjaninske hotele.[13]

 

 

List Zrenjanin, 6. decembar 1991. godine

 

 

Logor u Begejcima je zatvoren 21. novembra 1991. godine kada su neki zatočenici razmenjeni, a neki prebačeni u druge logore.

 

 

Stajićevo

 

Drugi logor u neposrednoj blizini Zrenjanina je logor u Stajićevu, selu na dvanaestom kilometru magistralnog puta Zrenjanin – Beograd, na lokaciji napuštene stočarske farme. Nalazio se na prostoru starog poljoprivrednog preduzeća „Livade“, koje je do 2005. bilo u vlasništvu zrenjaninskog „Dijamanta, nakon čega ga je prodato „Agrokoru“ Ivice Todorića. Od 2015. je u vlasništvu Industrije mesa „Matijević“. Zatvorenici/e u Stajićevu su bili članovi hrvatskih oružanih snaga, ali i civili, pacijenti i medicinsko osoblje vukovarske bolnice. Kroz njega je prošlo od 1 300 zatočenika/ca u periodu od 18. novembra 1991. godine, nakon pada Vukovara, do 22. decembra 1991. godine.[14] Nakon toga je većina zatočenika/ca prebačena u Kazneno-popravni zavod u Sremskoj Mitrovici.

 

 

Logor Stajićevo/ Foto: Stebunik

 

 

Prema izveštaju Amnesty International-a, logor se  sastojao se od dva paviljona okružena bodljikavom žicom, visokom oko tri metra. U samom početku nije bilo sanitarnog čvora ni vode za piće. Ljudi su sedeli danima vezani žicom ili plastikom na betonu. Prozori na zgradi gde su bili smešteni zatvorenici su uglavnom bili razbijeni, tako da je u samoj zgradi bilo veoma hladno. Nakon dolaska Crvenog krsta su napravljeni toaleti i postavljen je valov s vodom. Prema opisima zatvorenika, prva tri dana zatočeništva, vršili su nuždu na podu u samom paviljonu, gde su i spavali i provodili ceo dan. Kada je smrad postao nepodnošljiv, zarobljenici su izvođeni, pod stražom, da obave šta imaju uza zid paviljona. Posle 10 dana, izgrađeni su toaleti. Vodu za piće su dobili tek drugog dana boravka u logoru, a za pranje pet ili šest dana kasnije. U ovim uslovima, patnje bolesnih, ranjenih i starih su bile posebno teške. Prema svedočenju dva lekara, među zatvorenicima u Stajićevu je bilo oko 170 ranjenih, uključujući i ljude sa ozbiljnim prostrelnim ranama, zatvorenika sa amputiranom nogom i nekoliko stotina bolesnih. Bilo je oko 150 ljudi starijih od 60 godina. Mnogi od njih su bili hronični bolesnici, uključujući dijabetes, bolesti srca i pluća, aktivnu tuberkulozu i epilepsiju. Kako je vreme postajalo sve hladnije, a hrana i voda izuzetno lošeg kvaliteta, mnogi zatvorenici su dobili dijareju.[15] Nakon posete Crvenog krsta 2. decembra situacija se nešto  poboljšala.

Jedan od zatvorenika je bio i Mirko Kovačić  iz Vukovara. Nakon boravka u sabirnom logoru „Velepromet“ gde je zajedno sa sinom bio sproveden 18. novembra, obojica su prebačena u Stajićevo. O svom dolasku i boravku u logoru, Kovačić priča:

 

 

U logoru Stajićevo dobili smo prvu porciju nakon izlaska iz autobusa, kroz špalir. Tada su mi razbijeni svi zubi i usna gornja s puškom, da bi u Stajićevu proveli jutro, dočekali smrznuti, ležeći na balegi, jer to je bila ogromna štala od krava, koja nije korišćena 20 godina. Vode nije bilo pet dana. Hrane nije bilo četiri dana. [..]

 

Stražar me odveo van štale i kaže: ''Hoćeš li ti biti skoro gotov bre? Ako ne, sad ću da te utepam ovde''. Rekoh: ''Utepaj me kako hoćeš'', rekoh ''ja ne mogu''. To je bilo, vjerovatno vi žene znate, gore od porođaja. Tada mi je razbio dva rebra puškom i oštetio mi je neki organ koji neću da pominjem, koji.[16]

 

Prema iskazu novinara Magyar Szo-a, 27. novembra 1991. godine održana je sednica Skupštine opštine. Jedna od tema sednice, koja je bila zatvorena za javnost samo u delu kada se govorilo o logoru u Stajićevu, bila je sigurnost stanovnika sela Stajićeva, jer su tri zarobljenika pobegla iz tamošnjeg logora. Odbornicima se obratio potpukovnik JNA i rekao da je situacija stabilizovana, a ta „manja pobuna“ ugušena. Naime, tri odbegla logoraša su se zaustavila u lokalnoj kafani u Stajićevu, da se raspitaju za pravac i meštani su ih odmah uhvatili, pretukli i pozvali vojsku. Vojnici su nastavili da ih tuku, a jednom su, po rečima potpukovnika, pucali u stomak i vratili ga među ostale zatvorenike. Novinar navodi da je, nekoliko dana kasnije, na insistiranje čuvara koji nisu više mogli da slušaju zapomaganje ranjenika, zatvorenik prevezen u zrenjaninsku bolnicu i da je preživeo.[17]

 

Možda brutalna reakcija meštana deluje na prvi pogled, iznenađujuće, ali imajući u vidu intenzitet i trajanje medijske propaganda kojim su Hrvati sistematski demonizovani, to nije neočekivano. Jedan od mnogih primera može se naći i u lokalnoj štampi.

 

 

List Zrenjanin, 25. oktobar 1991. Godine

 

 

Postojanje logora nije bilo tajna ni za koga. To nije bila glasina koja je kolala u potaji, već se vesti o logorima, objavljivane različitim prigodama mogu naći i u lokalnoj štampi.

 

 

 

 

List Zrenjanin, 6. decembar 1991. godine

 

 

Danas se još bolje zna ko je komandovao logorima, ko je vršio ispitivanja zarobljenika. U slučaju Begejaca, pukovnik Nikola Petrović, pripadnik vojne bezbednosti. U slučaju Stajićeva, pukovnik Miroslav Živanović, pripadnik Kontraobaveštajne službe JNA (KOS). Iz haških svedočenja generala Aleksandra Vasiljevića, koji je tada bio na čelu KOS i pukovnika Bogdana Vujića, jasno se vidi da je Vasiljević posećivao logore[18], a Vujić tamo bio u ulozi ispitivača.[19] U knjizi koju je priredio Danijel Rehak i koja sadrži više od hiljadu iskaza bivših logoraša i podatke do kojih je došlo Državno odvjetništvo Republike Hrvatske, na osnovu svedočenja u Hagu mogu se naći i nadimci čuvara: Borko, Rambo, Mađar, Tajči, Plavi 9, Vojo, Zare, Šeki, Ljubo... [20] Nadimci se ponavljaju u različitim logorima što upućuje da su isti čuvari po zatvaranju jednog logora, prelazili u sledeći. Na primer, iz Begejaca u Stajićevo, a iz Stajićeva u KPZ Niš i KPZ Sremsku Mitrovicu.

 

Bilo je više razmena zarobljenika kojima se za mnoge okončavalo zatočeništvo po logorima. Poslednja je usledila nakon sastanka 14. avgusta 1992. godine u Budimpešti, tadašnjeg jugoslovenskog premijera Milana Panića i hrvatskog predsednika vlade Franje Gregurića, kada je postignut dogovor o razmeni zarobljenika u Nemetinu po principu svi za sve.

 

Do danas u Srbiji je za ratni zločin protiv ratnih zarobljenika, 18. februara 2015. godine, pred Višim sudom u Beogradu, Odeljenje za ratne zločine, osuđen jedino Marko Crevar, koji je bio čuvar u KPZ Sremska Mitrovica i koji je osuđen na godinu i po dana.[21] Negiranje, ćutanje i dalje. Tišina koja okružuju postojanje logora u Srbiji, danas je glasnija nego tada.

 

 

Video materijal sa svedočenjima zatočenih koji je snimljen tokom radionice sa srednjoškolcima/kama, dostupan je na: https://www.youtube.com/watch?v=cK7XmxwwF0o

 

 

Edukativni interaktivni kviz o prošlosti devedesetih, kreira kao pedagoški alat za radionice sa srednjoškolcima/kama, dostupan: https://create.kahoot.it/share/da-li-je-proslost-vazna/18c92bf1-c614-402e-a9a9-4d6f63477e32